سوالات متداول تدریس
طرح و پاسخگویی به سوالات
انجمن آموزش مهندسی ایران، به عنوان یکی از اقدامات خود در راستای ارتقای کیفیت آموزش، بخش سوالات متداول تدریس را راه انداری کرده است. اعضای محترم می توانند به دو صورت در این امر مشارکت داشته باشند:
1- ارسال سوال های خود به ایمیل دبیرخانه انجمن (isee@isee.ir) تا توسط استادان و پژوهشگران آموزش مهندسی به آن پاسخ داده شود.
2- ارسال سوالات خود از طریق صندوق پستی که در انتهای این صفحه قراردارد و شما می توانید با تکمیل آن، سوالات خود را مطرح نمایید .
3- تهیه خلاصه در قالب متن، اینفوگرافیک، کلیپ کوتاه یا پاورپوینت، از منابع معتبر داخلی و خارجی به نحوی که برای سایر اعضا مفید باشد. مطلب به نام تهیه کننده در خبرنامه و در همین بخش از سایت آورده خواهد شد.
مسئول تدوین بخش سوال ها
دکتر ملودی خادم ثامنی، رئیس کمیته توسعه عضویت و شاخه های انجمن که خلاصه ای از رزومه ایشان بدین شرح است :
- استادیار گروه حمل و نقل ریلی
- دانشکده مهندسی راه آهن
- دکترای حمل و نقل ریلی از دانشگاه ساوتهمپتون انگلستان
- کارشناسی ارشد مهندسی صنایع سیستمهای اقتصادی-اجتماعی از دانشگاه تربیت مدرس
- کارشناسی مهندسی بهره برداری راه آهن از دانشگاه علم و صنعت ایران
سوالات طرح شده و پاسخ آنها
ادگار دیل در مقاله ای که در سال 1954 منتشر کرد، با تصویر جالبی که به مخروط یادگیری معروف شده است نشان داد که مشارکت غیر فعال دانشجویان در کلاس درس یادگیری کمی را به دنبال دارد. ادامه
راهکارهای متفاوتی در این راستا وجود دارد. یکی از موارد پیشنهادی استفاده از پرسشنامه پیوست است که به صورت خودارزیابی قابل انجام می باشد.
1. ارتباط استاد و دانشجو: باعث افزایش انگیزه دانشجویان می شود و کمک می کند تا به سختی های دوران تحصیل خود در دانشگاه غلبه کنند.
2. همکاری دانشجویان: کار گروهی دانشجویان یادگیری آنها را عمیق تر می نماید و می بایست راهکارهایی جهت ترغیب همکاری ادامه
پروفسور اینگو . آ. هانسن از دانشگاه دلفت هلند، در فیلم های کوتاه زیر به این سوال پاسخ داده اند.
چکیده: نظرسنجی از دانشجویان توسط دانشگاه در انتهای هر ترم انجام می شود.
جکیده: توسط انجمن دانشجویان؛ تیم های داوطلبانه که در طول ترم نکات مربوطه را یادداشت می نمایند. پس از اتمام درس در آن ترم، جلسه ای با حضور استاد برگزار می شود و نقطه نظرات و پبشنهادات به استاد منتقل و نتایج در نشریه دانشجویان چاپ می شود. سال آینده نیز بررسی می شود که آیا موارد مطرح شده در تدریس استاد لحاظ شده است یا خیر.
چکیده: خود ارزیابی استاد و تعیین هدف های آتی هیأت علمی در زمینه های مختلف آموزش، پژوهش و فعالیت های اجرایی و بررسی سالانه آنتوسط مدیر گروه
دانشجویان به دلایل مختلف ممکن است در کلاس حضور نیابند. طیف نظر استادان در این خصوص بسیار متفاوت است. برخی استادان تأکید زیادی بر این امر دارند و بخشی از نمره نهائی را به آن اختصاص می دهند. گروهی دیگر آن را امری زائد برمی شمارند و حضور دانشجویی که به زور حضور و غیاب بر سر کلاس حاضر شود و با تلفن همراه خود سرگرم یا با دوستان خود مشغول صحبت شود را مخل کلاس می دانند. به هرحال در اکثر دانشگاه های کشور قوانینی در خصوص حذف دانشجویان در صورت غیبت بیش از حد مجاز وجود دارد. سیاست خود را در خصوص غیبت در ابتدای ترم به صورت شفاف برای دانشجویان بیان و آن را اجرا نمایید. ( آیا بخشی از نمره محسوب می شود؟ تأثیر مثبت دارد؟ آیا حضور با تأخیر امکان پذیر است؟ و …). گرفتن امتحانک ( کوئیز) های متعدد در سر کلاس علاوه بر اینکه یادگیری فعال دانشجویان را تقویت می نماید نقش موثری در این راستا دارد. سوالات می تواند به صورت کتبی یا شفاهی باشد. همچنین می توان از امکانات جدیدی که تلفنهای هوشمند برای گرفتن امتحان برخط ( آنلاین) فراهم نموده اند نیز استفاده کرد. در این نرم افزارها استاد می تواند سوالاتی چند گزینه ای را طراحی نماید و دانشجویان با تلفن همراه خود به آن پاسخ داده و نتایج را در همان لحظه مشاهده کنند. لیست دانشجویان حاضر در کلاس و نمرات آنها نیز برای استاد به صورت خودکار ایجاد می شود. جهت آشنایی با نمونه ای از این نرم افزارها به این آدرس مراجعه فرمائید.
منبع: کتاب یاددهی و یادگیری 50 راهکار برای بهبود کیفیت آموزش مهندسی، تألیف دکتر حسین معماریان. انتشارات دانشگاه تهران،1398
عصر فناوری اطلاعات، ربات ها و هوش مصنوعی به طور یقین تأثیر بسیار زیادی بر تمامی جوانب زندگی بشری از جمله آموزش عالی خواهد داشت که بررسی آن در این مقال نمی گنجد. اما به طور خلاصه می توان گفت که “سواد جدید” در این دوران شامل موارد زیر می شود:
- سواد فناوری: بویژه دانش ریاضیات و کدنویسی. از آنجا که برنامه نویسی زبان مادری دنیای دیجیتال است همه مهندسین باید حتی المقدور با آن آشنا باشند.
- سواد داده ها: توانایی تحلیل انبوه داده ها، استخراج اطلاعات و دانش از آنها و مهارت در استفاده از ابزارهای موجود در دنیای دیجیتال
- سواد انسانی: مهارت برقراری ارتباط با دیگران و همکاری با آنها در دنیای دیجیتال
همچنین با توجه به محدودیت کامپیوترها در موارد ذیل، مهمترین توانمندیهای شناختی مورد نیاز در این عصر که باید در آموزش عالی مورد توجه قرار گیرد را می توان این گونه برشمرد:
- تفکر انتقادی: امکان نقد فرایندها و سیستمهای موجود با در نظر گرفتن تمامی جوانب.
- تفکر سیستمی: امکان تفکر خلاق و ایجاد سیستمهایی که چالشهای جوامع بشری را حل نمایند.
- کارآفرینی: نگریستن به فناوری به عنوان یک فرصت و نه تهدید که با استفاده از روح کارآفرینی می توان مشاغل جدیدی ایجاد کرد.
- چابکی فرهنگی: توجه به تفاوت انسانها و فرهنگ جوامع در روند جهانی شدن.
منبع: کتاب آسیب ناپذیرتر از ربات، تألیف جوزف ای. عون ترجمه دکتر پرویز جبه دارمارالانی. انتشارات دانشگاه تهران با همکاری انجمن آموزش مهندسی ایران، 1398
- نیم دقیقه برای هر سوال صحیح-غلط
- یک دقیقه برای هر سوال چهار جوابی ( که مستلزم محاسبات و حل مسئله نباشد.)
- دو دقیقه برای سوالات با پاسخ کوتاه ( دو سه جمله ای)
- ده دقیقه برای سوالات با پاسخ تشریحی طولانی
- سی دقیقه برای سوال با پاسخ گسترده و مقاله ای
پنج تا ده دقیقه را هم برای مرور پاسخ ها به دانشجویان وقت بدهید.
منبع : کتاب نوآوری در آموزش مهندسی تالیف دکتر حسین معماریان انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سوم 1397
با توجه به اینکه بر اساس طبقه بندی بلوم (Bloom) و مدل اصلاح شده آن توسط آندرسون (Anderson)، یادگیری دارای سلسله مراتب مختلفی به شکل هرم است، جهت سنجش یادگیری در سطح مختلف نیز سوالات متناسبی می‌بایست طرح گردد.
- – پایین ترین سطح یادگیری به “یادآوردن یک سری اطلاعات” یا “حفظ کردن” است (remember): ممکن است دانشجو مطلب را واقعاً نفهیده باشد و طوطی وار آنها را بیان نماید.
- سوالات امتحانی که در این رده قرار می گیرند معمولاً از این کلمات استفاده می‌کنند:
- ………..را تعریف کنید.
- چه کسی………..
- چه تاریخی………..
- کجا………..
- چگونه………..
- ……….. را نام ببرید.
- – یادگیری در یک سطح بالاتر توانایی “درک کردن” است (comprehend/ understand) :
- در این سطح دانشجو می‌بایست توانایی خلاصه کردن، شرح دادن به زبان خود، مرتب کردن، سازماندهی نمودن را داشته باشد.
نمونه سوالات:
- کدام موارد نشان دهنده………..هستند؟
- موارد زیر را طبقه بندی نمائید.
- ……….. را توضیح دهید.
- – یک سطح بالاتر یادگیری “به کاربردن” است apply) : در این سطح دانشجو می‌تواند معلومات خود را در شرایط و مسائل جدید به کار ببرد.
- نمونه سوالات:
- مسئله زیر را حل کنید.
- ……….. را محاسبه نمائید.
- – درجه بعدی یادگیری “تجزیه و تحلیل کردن” است analyze): در این سطح دانشجو می‌تواند مطلبی را به اجزاء تشکیل دهنده آن تقسیم نماید و روابط بین اجزاء را درک و الگوها را استخراج کند.
- نمونه سوالات:
- چه ارتباطی بین ……….. و ……….. وجود دارد؟
- چه نتیجه ای از ……….. می‌توان گرفت؟
- چه شواهدی دال بر ……….. وجود دارد؟
- – یکی از بالاترین سطوح یادگیری “ارزیابی کردن” است (Evaluation): در این سطح دانشجو توانایی نقد و قضاوت کردن بر اساس معیارهای مشخص را داراست.
- نمونه سوالات:
- چگونه ……….. را اولویت بندی می‌نمایید؟
- اهمیت ……….. در چیست؟
- کدام مورد را انتخاب می‌کنید؟
- آیا با ……….. موافق هستید؟
- – بالاترین سطح یادگیری توانایی ترکیب اطلاعات مختلف به شیوه‌ای متفاوت و خلق محصول یا ایده جدید است (Create ):
- نمونه سوالات:
- چه تغییراتی در زمینه………..ایجاد می‌کنید؟
- ……….. را طراحی کنید.
- چگونه می‌توان ……….. را بهبود بخشید؟
منابع:
https://lo.unisa.edu.au/mod/book/view.php?id=611025&chapterid=106371
https://www.bloomstaxonomy.org/Blooms%20Taxonomy%20questions.pdf
کتاب نوآوری در آموزش مهندسی تالیف دکتر حسین معماریان انتشارات دانشگاه تهران. چاپ سوم 1397
جلسه اول تدریس در هر ترم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. دانشجویان در این جلسه به ارزیابی استاد می پردازند از جمله چقدر رسمی / غیر رسمی است، چگونه می بایست با وی تعامل داشته باشند، نحوه ارزشیابی در طول ترم به چه صورت است؟ همچنین اهداف درس و انتظارات از دانشجو می بایست به طور شفاف بیان شود.
8 هدف اصلی در این جلسه دنبال میشود:
1- ایجاد یک تصویر مثبت ( لباس مناسب استاد، چیدمان کلاس، آغاز به موقع کلاس)
2- معرفی مناسب استاد ( به طور مستقیم از گفتار و غیر مستقیم از رفتار وی)
3- بیان اهداف درس، انتظارات از دانشجو و نحوه نمره دهی
4- کمک به دانشجویان جهت آشنایی با یکدیگر
5- شمائی کلی از یک جلسه تدریس شما
6- ارزیابی از دانش قبلی دانشجویان در موضوع درس
7- انگیزه بخشیدن به دانشجویان در خصوص موضوع درس ( اهمیت آن و بویژه در صورت امکان ارتباط آن با موضوعات روز جامعه)
8- اطلاع رسانی به دانشجویان در خصوص قوانین کلاس
منبع : https://www.cmu.edu/teaching/designteach/teach/firstday.html
جهت مشارکت دادن دانشجویان در سر کلاس روشهای مختلفی وجود دارد که یکی از متداول ترین آنها روش Think-pair-share است که به زبان فارسی در اصطلاح “فکر کن، جفت شو، سهیم شو” نامیده میشود. در این روش استاد یک موضوع کلیدی و مهم در مباحث درس را انتخاب نموده و با مطرح نمودن یک سوال در ابتدا از دانشجویان می‌خواهد که به پاسخ آن فکر کنند. سپس با تقسیم کلاس به گروههای مختلف از آنها می‌خواهد که در گروه خود در خصوص پاسخ آن بحث نمایند. در انتها نظر گروههای مختلف در مورد آن در کلاس مطرح شده و با مشارکت استاد جمع بندی می‌گردد.
ویدئوی زیر نحوه اجرای آن در یک کلاس دانشگاهی را نشان می‌دهد:
https://www.aparat.com/v/jpBoE/Active_Learning_Strategy%3A_Think-Pair-Share
در این خصوص ویدئویی تهیه شده است که از اینجا قابل دریافت است.
همان طور که در سوال 1 اشاره شد، یادگیری فعال دانشجویان در فرایند یادگیری باعث تعمیق هر چه بیشتر آموخته‌های آنها میشود. در صورتی که صرفا استاد به سخنرانی، نمایش یک ویدئو، توضیح یک شکل و یا ارائه پاورپوینت بپردازد دانشجویان سطح پایین‌تری از یادگیری که زودتر نیز فراموش می‌شوند را تجربه می‌کنند.
در یادگیری فعال دانشجویان خود در فرایند یادگیری مشارکت دارند. در آموزش مجازی برخی از فعالیتهایی که می‌توان در این خصوص انجام داد عبارتند از: بحث و تبادل نظر آنلاین، تعریف پروژه‌های گروهی، تهیه نقشه مفهومی مطالب (concept mapping)، ایفای نقش (role playing)، بازیهای مرتبط با یادگیری و امتحان آنلاین (معرفی کاهوت) ، تهیه لیستهای گرافیکی ( مثلا از نقاط ضعف و قوت)، حل مسئله، پرکردن کاربرگ ها با استفاده از مطلب تدریس شده از جمله مواردی است که می‌تواند در این خصوص راهگشا باشد.
منبع :
با توجه به شرایط ایجاد شده در خصوص همه گیری ویروس کرونا، برخی از دانشگاهای دنیا ( از جمله MIT) برای نمرات این ترم که به صورت مجازی ارائه شده است تنها قبول/رد را برای هر درس منظور می‌کنند. برخی راهکارهای ارزیابی در آموزش آنلاین عبارتند از:
- برگزاری امتحانهای شفاهی مجازی ( به صورت تماس ویدئویی یا صوتی)- حدود 20 دقیقه برای هر یک از دانشجویان به صورت انفرادی (مناسب جهت کلاسهای با جمعیت کم تا متوسط)
- ارائه های شفاهی
- انجام پروژه (مطالعه موردی، نوشتن یک مقاله، تحلیل یک سری داده و …)
- استفاده از سایتهای دارای قابلیت انجام امتحانهای آنلاین ( برخی از سیستمهای LMSدانشگاهها نیز دارای این قابلیت و حتی انتخاب تصادفی سوالات از بانک سوال را نیز دارا هستند.)
- سوالات جزوه باز ( که می بایست بیشتر مبتنی بر تحلیل و ارزیابی باشند)
IFEESیا فدراسیون بین المللی انجمنهای آموزش مهندسی در سال 2006 تأسیس شده است. در حال حاضر 65 عضو (حقوقی) از اقصی نقاط دنیا دارد و انجمن آموزش مهندسی ایران برای ارتقاء کیفیت فعالیتهای خود از سال 1397 به عنوان تنها نماینده ایران به عضویت این فدراسیون درآمده است. برگزاری وبینارهای رایگان، اعطای جوایز، کنفرانس، فعالیت گروههای کاری و کمیته ها بخشی از فعالیتهای انجام شده در فدراسیون انجمنهای آموزش مهندسی است. انجمن در هر شماره خبرنامه خود، اخبار IFEES را دربخشی مستقل درج و وبینارهای آن را به طور مرتب برای اعضای انجمن از طریق ایمیل اطلاع رسانی میکند. اطلاعات بیشتر از طریق وب سایت http://www.ifees.net قابل دسترس است.
محتوای آکارئون
جلسه اول و آخر یک ترم مهمترین جلسات هستند و به مثابه جلد اول و آخر یک کتاب آن را نگاه می دارند. در این جلسه سعی کنید:
- تمام مطالب مطرح شده در طول ترم را جمع بندی نمایید. خوب است از مشارکت دانشجویان در این خصوص نیز استفاده کنید.
- در خصوص ارزیابی نهایی و امتحان پایان ترم توضیحات مناسبی ارائه کنید.
- می توانید از دانشجویان بخواهید که پیشنهادات خود را برای ارائه بهتر درس در ترم آینده بصورت ناشناس یا در صورت تمایل با ذکر اسم ارائه دهند. معمولاً نکات بسیار ارزشمندی از این طریق حاصل می شود.
- قدردان یک ترم با هم بودن و تجربه ای که در طول این درس داشته اید باشید.
- در صورت امکان و تمایل عکس یادگاری دسته جمعی با دانشجویان بگیرید.
منبع:
معلم نمی تواند تمام لحظات دشوار را حذف کند اما می تواند با اتخاذ شیوه های مناسب، تدریس را برای خود و دیگران لذتبخش تر نماید. کتابهای مختلفی با عناوین معلم درمانی به زبان فارسی و انگلیسی وجود دارد که در صورت تمایل می توانید به آنها مراجعه نمایید. برخی از توصیه هایی که می تواند در این راستا راهگشا باشد عبارتند از:
- سعی کنید آنچه را درس می دهید با شور و احساس همراه باشد.
- بسیار اتفاق می افتد که در دو راهی تحقیر شخصیت یادگیرنده یا عزیز شمردن او قرار بگیرید. درست انتخاب کنید.
- شوخ طبعی یک ابزار قدرتمند است. آگاهانه، به اندازه و لطیف آن را به کار گیرید.
- جهت افزایش کارایی خود، نظم و انضباط و برنامه روزانه داشته باشید.
- با دانشجویان خود آنچنان برخورد کنید که دوست دارید با شما برخورد شود.
- منصف باشید و با دانشجویان با عدالت رفتار کنید.
- از برچسب زدن و پیش قضاوت بپرهیزید.
- دانشجویان را در برابر همکلاسیهای خود خجالت زده نکنید.
- …
منابع:
- کتاب معلم درمانی، نویسنده کارن کاتافیاژ مترجم مهدی سجودی انتشارات مهر اندیش
- Teacher Therapy 101– How to Avoid Throwing Jack and Jill Off the Hill First edition by Leigh M. VandenAkker and JoAnn
- Jacobsen-Wells (2008)
محتوای آکارئون
یک سیستم مدیریت یادگیری (LMS)مبتنی بر وب است که به صورت متن باز و رایگان می‌باشد و امکانات مختلفی را جهت یادگیری و یاددهی الکترونیک مانند برگزاری کلاس، برگزاری آزمون، اشتراک فایل، تعریف و ارسال تکالیف فراهم می آورد. در ایران بسیاری از دانشگاهها از این سیستم برای آموزش الکترونیک خود استفاده می‌نمایند. جهت اطلاعات بیشتر می توانید به آدرسهای https://moodlefarsi.com/ و https://moodle.org/ مراجعه فرمایید. از دیگر سیستمهای مدیریت یادگیری می توان به Blackboardو Canvasاشاره نمود.
به چند طریق می‌توان در سیستم مودل امتحان مجازی برگزار کرد:
- ساده ترین شیوه قرار دادن فایل سوالات (به صورت پی دی اف، ورد و یا عکس) و در خواست از دانشجویان جهت نوشتن پاسخ سوالات بر روی کاغذ، عکس گرفتن از آن و آپلود نمودن فایل مربوطه در بخش تعیین شده می باشد.
- همچنین این سیستم امکانات متنوعی جهت تدوین سوالات تستی(با تصحیح خودکار توسط خود سیستم)، سوالات تشریحی، جای خالی و محاسباتی فراهم میکند. امکان انتخاب سوال به صورت تصادفی از یک مجموعه سوال، به هم ریختن ترتیب سوالات برای هر دانشجو و امکان تعریف سوال محاسباتی پارامتری که پارامتر آن برای هر دانشجو متفاوت باشد نیز به سادگی وجود دارد. آزمون همچنین قابلیت باز و بسته شدن راس زمان تعریف شده، ایجاد محدودیت طول زمان امتحان و تعیین تعداد دسترسی را نیز داراست. می‌توان سوالات را از ابتدا در سیستم تعریف نمود یا اینکه سوالات از پیش آماده شده را با رعایت فرمتهای خاصی مانند XML، Aikenو … وارد مودل نمود.
فایلهای زیر درخصوص جنبه های مختلف طراحی آزمون مفید هستند.
ﺑﺮﺧﯽ ﺳﻮاﻻت ﻣﺘﺪاول آزﻣﻮن ﺳﺎزي در ﻣﻮدل
راهنمای جامع طراحی آزمون در مودل
راهنمای وارد کردن سوالات تستی از ورد به مودل
فرمتهای مختلف طراحی سوال به صورت XMLو قابل استفاده در مودل
ساخت سوال جاساز يا clozeبه صورت مجموعه اي از سوالات قبل در يک سوال
با برگزاری بسیاری از آموزشهای دنیا به صورت الکترونیک در اثر همه گیری ویروس کرونا، دغدغه بسیاری از دست اندرکاران آموزش، انتخاب سیستمی است که بتواند بهتر پاسخگوی نیازهای آنها باشد. قاعدتاً هر یک از این سیستمها دارای نقاط ضعف و قوت متفاوتی است و آشنایی با آن می‌تواند برای دانشگاهها ( و مدارس) راهگشا باشد. فایل پیوست، خلاصه ای از این قابلیت ها را نشان می‌دهد.
بر خلاف کلاسهای نظری، برگزاری کلاسهای عملی و آزمایشگاهی به صورت مجازی با دشواریهای بسیاری روبروست زیرا هدف اصلی این دروس درگیر شدن عملی دانشجو با مفاهیم تئوری آموخته شده است. در همه گیری ویروس کرونا، برخی دانشگاهها بر ضرورت برگزار شدن حضوری چنین کلاسهایی اصرار دارند و در این خصوص تدابیری همچون برگزاری کل کلاس عملی یک ترم در یک روز، کاهش تعداد دانشجویان و حفظ فاصله اجتماعی اندیشیدهاند. این امر هر چند روح حاکم بر منطق این کلاسها را تا حد زیادی حفظ میکند اما با خطراتی همراه است. از طرف دیگر برخی دانشگاهها چنین کلاسهایی را بصورت نظری یا نهایت پخش فیلم انجام آزمایش توسط استاد برگزار می‌کنند که سلامتی دانشجویان را به خطر نیانداخته اما با هدف بنیادی چنین کلاسهایی تناسب ندارد. اما آیا راه حل دیگری نیز وجود دارد؟ استفاده از واقعیت مجازی (virtual reality)می‌تواند بسیار در این زمینه راهگشا باشد.
از طریق این لینک می‌توانید فیلمهایی را از نحوه برگزاری آزمایشگاه الکترونیک، آزمایشگاه شیمی و حتی آموزش اتاق عمل با استفاده از واقعیت مجازی را مشاهده فرمائید.
معمولاً بازی ( چه به صورت سنتی یا بازیهای مبتنی بر رایانه) صرفاً برای سرگرمی استفاده می‌شوند و هدف خاص دیگری را دنبال نمی‌کنند. بازی سازی (gamification) بهبود تجارب انسان از سیستمها با استفاده از عناصر جذاب و روان شناسی به کار رفته در بازی ها است که در صنعت آموزش نیز کاربردهای خود را داراست. به کارگیری صحیح آن می‌تواند منجر به بهبود انگیزه یادگیری، جذابیت بیشتر، یادگیری عمیق‌تر و تعهد بیشتر شود.
بر اساس تئوری انگیزش، چهار پایه اساسی برای انگیزه افراد وجود دارد که در بازی سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد: ارتباط با دیگران (موقعیت اجتماعی، ارتباطات اجتماعی، تعلق داشتن)، خودمختاری (خلاقیت، انتخاب، آزادی، مسئولیت پذیری)، خبرگی (یادگیری، پیشرفت فردی، ارتقاء مهارتها) و هدف (معنا،بشردوستی، دلیلی برای چراها). اکتشاف، رویارویی با چالشها، حل مسئله، کسب جایزه، پیشرفت به مراحل بعدی، کارگروهی با دیگران، رقابت پذیری، رویا پردازی و غافلگیر شدن از دیگر اصولی است که در بازی سازی کاربرد دارد.
منبع:
Marczewski, A., 2015. Even Ninja Monkeys Like to Play: Gamification. Game Thinking & Motivational Design.
بر طبق لغتنامه دهخدا، منشاء این لغت ترکیب یونانی پِدُس به معنای کودک و آگوژ به معنای رهبری یا راهنمایی است که البته هم اکنون مفهوم گسترده تری را شامل میشود. در زبان فارسی معمولاً معادلهای “یاددهی-یادگیری”، “تعلیم و تربیت” و “آموزش و پرورش” برای آن به کار می‌رود. این مفهوم بسیار فراتر از تدریس است و برنامه ریزی آموزشی، انتخاب و اجرای روشهای تدریس، برقراری ارتباط مناسب با فراگیران، استفاده از فناوریهای آموزشی و ارزشیابی را در بر می‌گیرد.
منبع: کتاب پداگوژی: علم و هنر یاددهی-یادگیری از دوران باستان تا به امروز –نظریه وکاربرد، نویسنده: کلرمون گوتیه، موریس تاردیف. مترجم دکتر فریده مشایخ، انتشارات سمت 1393.
http://samta.samt.ac.ir/content/9483/%D9%BE%D8%AF%D8%A7%DA%AF%D9%88%DA%98%DB%8C
H5Pاختصار HTML5است و نسل جدید زبان برنامه نویسی HTML برای ایجاد محتوای مبتنی بر وب است. مدرسین با استفاده از آن می‌توانند به صورت رایگان و بسیار ساده ویدئوهای تعاملی، آزمون و انواع محتوا ایجاد و در سیستمهای مدیریت یادگیری مختلف از جمله مودل به کار گیرند. نمونه‌های متنوعی از کاربردهای آن را می‌توان از اینجا مشاهده نمود.
طرح درس یا راهنمای درس (lesson plan) سندی است که هدف از ارائه درس، اهداف یادگیری، منابع مورد استفاده، نحوه ارزشیابی و انتظارات از دانشجویان در آن گنجانده میشود. نحوه تهیه آن به صورت مبسوط در ویدئوی زیر توسط دکتر حسین معماریان مولف کتابهای متعدد در زمینه آموزش مهندسی شرح داده میشود.
منابع :
سخنرانی دکتر سید امید فاطمی رئیس مرکز فناوری های دیجیتال دانشگاه تهران با موضوع “پیشنهاد برای اجرای یادگیری الکترونیک در عصر کرونا”
Billington, P.J. and Fronmueller, M.P., 2013. MOOCs and the future of higher education. Journal of Higher Education Theory and Practice, 13(3/4), pp.36-43.
Al Abdullatif, H.A. and Velázquez-Iturbide, J.Á., 2020. Who Will Continue Using MOOCs in the Future? Personality Traits Perspective. IEEE Access, 8, pp.52841-52851
به طور یقین برای آموزش یک مفهوم یا مهارت توسط استاد به یادگیرنده، تسلط استاد بر آن مفهوم تنها شرط لازم است. به منظور یاددهی و یادگیری موثر، آشنایی با مهارت ها و روش تدریس (به ویژه برای استادان جوان) اجتناب ناپذیر است که گهگاه با غفلت روبرو میشود. خوشبختانه در سال های اخیر این امر در کشور بیشتر مورد توجه واقع شده است. از جمله می‌توان به «دروس مدرسی» و «گواهی صلاحیت مدرسی» در دانشگاه تربیت مدرس، مرکز توسعه صلاحیت های حرفه‌ای تدریس در دانشگاه اصفهان ، کارگاه های برگزار شده توسط کرسی یونسکو در آموزش مهندسی و کارگاه های انجمن آموزش مهندسی ایران اشاره نمود.
چند نمونه از دوره‌های MOOCدر این خصوص از اینجا و نیز اینجا قابل دسترسی است.
.
در مدل آموزشی کلاس معکوس یا وارونه (flipped classroom) از زمان استفاده بهتری میشود، بدین نحو که بخشی از فراگیری توسط دانشجویان در خارج از ساعات کلاس انجام میشود. دانشجویان با استفاده از منابع دیداری، شنیداری و متنی فراهم شده، با سرعت مناسب خود به یادگیری مطالب تعیین شده می‌پردازند. استاد بیشتر نقش تسهیلگر را دارد و در ساعات کلاسی، به تمرین، رفع اشکال و مباحثه می‌پردازد تا یادگیری عمق بیشتری پیدا کند.
منابع :
ابزارهای برتر وب برای آموزش، یادگیری و توسعه فردی با نظرسنجی گسترده از خبرگان جهانی این عرصه، تدوین شده است که فهرستی از آنها را می‌توان از لینکهای زیر دریافت نمود.
مهارتهایی که مربوط به دانش حرفه‌ای یا شغلی، رویه‌ها، توانمندیهای فنی مورد نیاز برای یک حرفه است. معمولاً این مهارت ها به راحتی قابل سنجش هستند. مهارت های سخت معمولاً مربوط به ضریب هوشی (IQ) و نیم کره چپ مغز هستند.
منابع :
Rovida, E. and Zafferri, G., 2021. The Importance of Soft Skills in Engineering and Engineering Education.
Glossary of Curriculum Terminology, UNESCO International Bureau of Education,
Geneva. Available online at:
http://www.ibe.unesco.org/fileadmin/user_upload/Publications/IBE_
GlossaryCurriculumTerminology2013_eng.pdf
این اصطلاح برای نشان دادن ویژگی های ناملموس فردی، ویژگی های رفتاری و عادت هایی است که در انواع مختلف مشاغل می‌تواند استفاده شود. نمونه‌هایی از مهارت های نرم عبارتند از: همدلی، رهبری، مسئولیت پذیری، راستی، عزت نفس، مدیریت خود، انگیزه، انعطاف پذیری، اجتماعی بودن، مدیریت زمان و توانایی تصمیم‌گیری. مهارت های نرم معمولاً مربوط به هوش هیجانی (EQ) و نمی کره راست مغز هستند.
منابع :
Rovida, E. and Zafferri, G., 2021. The Importance of Soft Skills in Engineering and Engineering Education.
Glossary of Curriculum Terminology, UNESCO International Bureau of Education,
Geneva. Available online at: http://www.ibe.unesco.org/fileadmin/user_upload/Publications/IBE
رتبه بندی های معتبر جهانی از متغیرها و وزنهای متفاوتی برای تعیین مرتبه نسبی دانشگاهها نسبت به یکدیگر استفاده می‌کنند. در رتبه بندی تایمز 30 درصد نمره نهایی را آموزش به خود اختصاص داده است. 15 درصد آن از طریق نظرسنجی خبرگان از کشورهای مختلف در خصوص کیفیت آموزش، 4.5 درصد آن نسبت کارکنان دانشگاه به تعداد دانشجو، 2.25 درصد نسبت دانشجویان دکترا به کارشناسی، 6 درصد نسبت فارغ التحصیلان دکتری به اعضای هیأت علمی و 2.25 درصد به درآمد موسسه بستگی دارد.همچنین در بخش وجهه بین المللی، نسبت دانشجویان بین المللی به کل دانشجویان دانشگاه نیز 2.5 درصد وزن دارد.
در رتبه بندی QSوجهه آکادمیک دانشگاهها از نقطه نظر آموزشی و پژوهشی از طریق نظرسنجی بیش از 130 هزار نفر از خبرگان تعیین میشود که 40 درصد وزن نهایی را به خود اختصاص می‌دهد. همچنین کیفیت فارغ التحصیلان دانشگاهها از طریق نظرسنجی از حدود 75 هزار کارفرما در سراسر دنیا بررسی میشود که 10 درصد وزن دارد. نسبت تعداد اعضای هیأت علمی به دانشجو نیز به عنوان نزدیکترین متغیر برای برآورد کیفیت آموزشی استفاده میشود که وزن آن 20 درصد است. نسبت تعداد دانشجویان خارجی به کل دانشجویان دانشگاه نیز 5 درصد در نمره نهایی تأثیر دارد.
منبع:
https://www.topuniversities.com/qs-world-university-rankings/methodology
با توجه به مقتضیات پیچیده‌تر زندگی و اشتغال در قرن بیست و یکم، نیاز به طیف وسیعتری از مهارتها نسبت به قرون گذشته وجود دارد که می‌بایست در آموزشها مد نظر قرار گیرد. اهم این مهارتها عبارتند از:
- تفکر انتقادی، حل مسئله، تفسیر و استخراج اطلاعات
- مهارتهای پژوهشی
- کنجکاوی، تخیل، نوآوری و ابراز خود
- پشتکار، هدفمندی، برنامه ریزی، نظم و انعطاف پذیری
- ارتباط شفاهی و کتبی، سخنرانی در جمع، ارائه دادن و گوش سپردن
- رهبری، کار گروهی، همکاری و امکان استفاده از فضای کار مجازی
- سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات، سواد استفاده از رسانهها و اینترنت، تفسیر دادهها و برنامه نویسی کامپیوتر
- سواد مدنی، اخلاق و سواد اجتماعی
- قدرت استدلال علمی
- سواد محیط زیست و حفظ آن
- سواد بهداشت و سلامتی شامل تغذیه مناسب، ورزش، ایمنی فردی و جمعی
با توجه به مقتضیات پیچیده‌تر زندگی و اشتغال در قرن بیست و یکم، نیاز به طیف وسیعتری از مهارتها نسبت به قرون گذشته وجود دارد که می‌بایست در آموزشها مد نظر قرار گیرد. اهم این مهارتها عبارتند از:
- تفکر انتقادی، حل مسئله، تفسیر و استخراج اطلاعات
- مهارتهای پژوهشی
- کنجکاوی، تخیل، نوآوری و ابراز خود
- پشتکار، هدفمندی، برنامه ریزی، نظم و انعطاف پذیری
- ارتباط شفاهی و کتبی، سخنرانی در جمع، ارائه دادن و گوش سپردن
- رهبری، کار گروهی، همکاری و امکان استفاده از فضای کار مجازی
- سواد فناوری اطلاعات و ارتباطات، سواد استفاده از رسانهها و اینترنت، تفسیر دادهها و برنامه نویسی کامپیوتر
- سواد مدنی، اخلاق و سواد اجتماعی
- قدرت استدلال علمی
- سواد محیط زیست و حفظ آن
- سواد بهداشت و سلامتی شامل تغذیه مناسب، ورزش، ایمنی فردی و جمعی
سازمان بهداشت جهانی ده مهارت اصلی را به عنوان نیازمندیهای کلیدی جهت مواجهه با چالشهای زندگی روزمره برمی‌شمرد:
- تصمیم گیری
- حل مسئله
- تفکر انتقادی
- تفکر خلاقانه
- ارتباط
- روابط بین فردی
- خودآگاهی
- همدلی
- مدیریت استرس
- مدیریت احساسات
در بحث آموزش، این مهارتها از دو جنبه دارای اهمیت هستند: در وهله اول لازم است معلمان و اساتید خود از این مهارتها در حد مناسبی بهره‌مند باشند. در وهله بعدی آنها می‌بایست در حین آموزشهای خود بر تقویت این مهارتها نیز در دانش آموزان و دانشجویان همت گمارند تا بتوانند در تحصیل، اشتغال و زندگی فردی توفیق یابند.
منبع:
European Credit Transfer System که به اختصار ECTS نامیده میشود، نظام اروپایی انتقال واحدهای درسی است که جهت شفاف و یکسان سازی نظام دانشگاهی اروپا ایجاد شده است. 60 واحد ECTS معادل یک سال تحصیلی تمام وقت و دوران کارشناسی سه ساله 180 ECTS و چهارساله 240 ECTS است.
منبع :
https://education.ec.europa.eu/document/ects-users-guide-2015
در تابستان سال 1999، 26 وزیر آموزش کشورهای اروپایی در شهر بولونیا کشور ایتالیا دور هم جمع شدند و منطقه آموزش عالی اروپا (European Higher Education Area) که به اختصار EHEA نامیده میشود را ایجاد نمودند تا علاوه بر یکسان سازی نظام آموزش دانشگاهی کشورهای عضو، تبادلات آکادمیک بین آنها نیز تسهیل شود. این فرایند که به بولونیا مشهور شده است، هم اکنون 48 کشور عضو دارد. برخی از مفاد آن، تعداد سالهای تحصیلی مقاطع مختلف، تعداد واحدها و نحوه تبدیل آنها و به رسمیت شناختن واحدهای گذرانده شده در سایر کشورهای عضو می‌باشد.
منبع:
https://education.ec.europa.eu/levels/higher-education/inclusion-connectivity/bologna-process-european-higher-education-area
آیسته که از حروف اول کلماتThe International Association for the Exchange of Students for Technical Experience تشکیل شده، اتحادیه ای است که از سال 1948 به تبادل کارآموز در بین اعضای خود می‌پردازد. هم اکنون بیش از 80 کشور دنیا در این طرح مشارکت دارند. دانشجویان از این طریق می‌توانند دوره‌ای کوتاه مدت (معمولاً 2 تا 3 ماه در تابستان) را در یک کشور دیگر با دریافت حقوق بگذارنند تا معلومات فنی و علمی خود را افزایش دهند. کشور ایران نیز سالهاست که از طریق آیسته هم به اعزام کارآموز پرداخته و هم میزبان کارآموز از کشورهای مختلف دنیاست.
منبع:
اراسموس پلاس، برنامه اتحادیه اروپا به منظور حمایت از آموزش، جوانان و ورزش است که در دوره 2021 تا 2027 بودجه‌ای برابر با 26.2 میلیارد یورو جهت آن تصویب شده است. یکی از زیربرنامه‌های مهم اراسموس پلاس، تبادل استاد و دانشجو بین یک دانشگاه اروپایی و یک دانشگاه غیراروپایی برای دوره‌های کوتاه مدت است. برخی از دانشگاههای ایران با انعقاد قرارداد با دانشگاههای اروپایی در این برنامه مشارکت دارند.
منبع:
با آغاز حضوری شدن کلاسها در اکثر کشورهای دنیا این سوال مطرح میشود که آیا آموزش نیز به همان شرایط قبل از کرونا باز می‌گردد یا اینکه شاهد تغییراتی نسبت به قبل خواهیم بود. بسیاری از پژوهشگران آموزش، معتقدند که تغییراتی اساسی در این بخش رخ خواهد داد. نیاز به تغییر محتوای آموزشی و رویکرد افزایش مهارتها وجود دارد و به دلیل افزایش استفاده روز افزون از هوش مصنوعی و فناوریهای مربوطه، حفظ کردن و به خاطر سپردن اطلاعات، اهمیت کمتری نسبت به قبل خواهد داشت. شخصی سازی آموزشها نیز بیش از پیش مورد نیاز خواهد بود. در خصوص نحوه تدریس، امکان استفاده بیشتر از محتوای آنلاین و حرکت به سمت یادگیری ترکیبی (blended) و کلاس درس معکوس (flipped classroom) روی می‌دهد. تقید به برگزاری کلاسها در مکان و زمان خاص نیز ممکن است رو به افول بگذارد. جهت مطالعه بیشتر در این خصوص به منابع ذکر شده مراجعه فرمایید.
منبع :
Zhao, Y., Watterston, J. The changes we need: Education post COVID-19. J Educ Change 22, 3–12 (2021). https://doi.org/10.1007/s10833-021-09417-3
Arnove, R.F. Imagining what education can be post-COVID-19. Prospects 49, 43–46 (2020). https://doi.org/10.1007/s11125-020-09474-1
Teräs, M., Suoranta, J., Teräs, H. et al. Post-Covid-19 Education and Education Technology ‘Solutionism’: a Seller’s Market. Postdigit Sci Educ 2, 863–878 (2020). https://doi.org/10.1007/s42438-020-00164-x
آزمون مایرز بریگز یا MBTI شناخته شده ترین پرسشنامه روان شناختی شخصیتی در دنیاست که بر اساس چهار محور دورنگرایی (I) /برونگرایی (E)، حسی (S)/ شهودی (N)، منطقی(T)/ احساسی (F)، قضاوت گرا (J)/ ادراکی (P) افراد را به 16 تیپ شخصیتی مختلف تقسیم میکند. هر یک از این محورها تأثیر بسزایی در عملکرد افراد و به ویژه بحث آموزش و عملکرد تحصیلی دارد. آشنایی با این موارد می‌تواند هم به مدرس و هم به محصلین کمک شایانی نماید. به عنوان مثال در کلاس، معمولاً افراد برون گرا مشارکت بیشتری در بحثها دارند، در حالیکه افراد درونگرا بیشتر سکوت اختیار می‌کنند. در پرسشهای بعدی به تأثیر هر یک از این محورها بر آموزش و راهکارهای پیشنهادی پرداخته خواهد شد.
درون گرایی و برون گرایی یکی از ویژگیهای مهم و اثرگذار شخصیتی است که در بسیاری از آزمونهای روان شناختی از جمله آزمون مایرزبریگز یا MBTI به آن پرداخته میشود. افراد درونگرا معمولاً خودمحور، رویاپرداز و ایده‌آل گراتر از افراد برونگرا هستند. این افراد بیشتر انرژی خود را به دنیای درون معطوف می‌کنند. آنها زمان طولانی‌تری را جهت آشنایی با افراد و تحلیل اطلاعات جدید صرف نموده و لذا ممکن است کمی غیر اجتماعی به نظر برسند. افراد برونگرا بیشتر بر دنیای بیرونی متمرکز هستند و از آشنایی با افراد جدید، استقبال می‌کنند. آنها معمولاً همزمان با صحبتکردن فکر نموده و در موقعیتهای اجتماعی موفقتر عمل می‌نمایند. این تفاوت بین دانشجویان باید در مدیریت کلاس مدنظر استاد باشد.
همچنین نتایج برخی پژوهشها نشان می‌دهد که استادان برونگرا در مدیریت کلاس موفق تر هستند و کلاسهای آنها بیشتر تعاملی است. آنها بهتر می‌توانند انگیزه یادگیری را در دانشجویان ایجاد کنند و کلاسهای به نسبت جذاب‌تری دارند. البته بسیاری از این مهارتها قابل یادگیری است و استادان درونگرا می‌توانند با بهبود مهارتهای ارائه، تدریس و الگوگیری از تجارب موفق سایر استادان موفقتر عمل نمایند.
منبع:
1)Prakash, S., Singh, A. and Yadav, K.S., 2016. Personality (introvert, and extrovert) and professional commitment effect among B. Ed teacher educator students. The International Journal of Indian Psychology, 3(2), pp.43-49.
2)Jalili, S. and Mall-Amiri, B., 2015. The difference between extrovert and introvert EFL teachers’ classroom management. Theory and Practice in Language Studies, 5(4), p.826.
مدیریت کلاس، فرایندی است که در طی آن استاد رفتار مناسب را در فراگیران ایجاد و در طول کلاس حفظ می‌نماید. هدف از پیاده سازی اصول مدیریت کلاس، افزایش درگیری آکادمیک فراگیران است. اهمیت مدیریت کلاس به دلایل زیر است:
- حفظ نظم در کلاس
- افزایش یادگیری و رشد اجتماعی و حسی
- کاهش رفتارهای منفی فراگیران و افزایش زمان موثر درگیری آکادمیک
منبع:
Kratochwill, T. 2015. Classroom management module. American Psychological Association. https://www.apa.org/education-career/k12/modules-classroom-management
فرم طرح سوال
همانطور که گفتیم شما می توانید از طریق این فرم ، نیز سوالات خود را مطرح نمایید . پس از بررسی توسط استادان و پژوهشگران انجمن، آنگاه نتیجه را از طریق ایمیل به اطلاع شما می رسانیم .
